TEWL - ucieczka wody przez naskórek - transepidermal water loss. Jak nawilżyć skórę i jak zapobiec jej przesuszeniu? Zachwianie procesu nawilżania skóry.

Sucha skóra potrzebuje nawilżenia lub ochrony, która zabezpieczy ją przed utratą wilgoci. Naturalny mechanizm ochronny to bariera naskórkowa. Co to jest bariera naskórkowa?

Budowa bariery naskórkowej i jej funkcja.

W ramach skóry funkcjonuje złożony mechanizm nazwany barierą naskórkową. Zasadnicza rola bariery naskórkowej polega na zatrzymywaniu wody w organizmie oraz nieprzepuszczaniu substancji drażniących, alergicznych czy też toksycznych do wnętrza organizmu człowieka.

Proces zatrzymania wody odbywa się poprzez zmniejszenie ucieczki wody oraz dzięki zwiększonemu wiązaniu wody przez komórki naskórka. Mechanizm barierowy dla substancji szkodliwych opiera się w dużej mierze na utrzymaniu prawidłowej szczelności naskórka.

Pod względem strukturalnym bariera naskórkowa składa się z warstwy rogowej naskórka (stratum corneum) zbudowanej z korneocytów oraz specjalnego spoiwa międzykomórkowego zwanego cementem międzykomórkowym. To głównie cement międzykomórkowy jest odpowiedzialny za utrzymanie szczelności bariery naskórkowej ponieważ korneocyty przechodząc do stratum corneum stopniowo tracą swe połączenia w postaci korneodesmosomów i rozluźniają swoją strukturę.

Cement międzykomórkowy składa się z ułożonych naprzemiennie warstw lipidów i warstewek wody nasyconej rozmaitymi związkami chemicznymi. Całość ma bardzo uporządkowaną, złożoną strukturę o charakterze ciekłokrystalicznym. Dzięki temu cement wykazuje bardzo dużą odporność na działanie rozmaitych czynników chemicznych i stanowi główny czynnik zapobiegający migracji wody ze skóry właściwej do powierzchni naskórka. Lipidy wchodzące w skład cementu to głównie ceramidy (40%) , sterole (25%), wolne kwasy tłuszczowe (18%) oraz węglowodory (11%).

Dla utrzymania prawidłowej funkcji cementu międzykomórkowego istotne jest aby nie dochodziło do zaburzeń ani jego składu chemicznego ani też jego przestrzennej organizacji.
Na prawidłową przestrzenną organizację cementu zasadniczy wpływ mają oddziaływania niepolarne pomiędzy łańcuchami tłuszczowymi oraz wiązania wodorowe miedzy polarnymi fragmentami lipidów i cząsteczkami wody. Dzięki temu cement posiada zwarta budowę i jest nieprzepuszczalny dla większości związków chemicznych - przenikać przez niego mogą zasadniczo tylko związki mające powinowactwo do lipidów.

olej lniany

Mechanizmem wspierającym cement międzykomórkowy w procesie tworzenia bariery i utrzymania wody w organizmie jest Naturalny Czynnik Nawilżający w skrócie zwany NMF (Natural moisturizing factor) . NMF jest silnie higroskopijną mieszaniną wielu substancji znajdującą się wewnątrz korneocytów i stanowiącą około 10% suchej masy tych komórek. Powstaje w wyniku przekształceń enzymatycznych specyficznego białka zwanego filagryną. W skład NMF wchodzą przede wszystkim aminokwasy, pochodne aminokwasów i rozmaite sole. Głównym składnikiem jest sól sodowa kwasu piroglutaminowego (sól sodowa kwasu pirolidonokarboksylowego, PCA-Na). Obok aminokwasów NMF zawiera również pewne ilości soli sodowej kwasu mlekowego, substancji wyjątkowo silnie higroskopijnej a także związki o niższej higroskopijności np. mocznik i jego pochodne.

Przyjmuje się, że poszczególne składniki NMF mogą stanowić pozostałość jąder komórkowych keratynocytów rozpadłych w procesie rogowacenia. Aktywacja enzymu (proteoliza filagryny) odpowiedzialnego za rozpad białka filagryny tworzącego NMF jest zależna od zewnętrznej zawartości wody i tak w środowisku o wilgotności 100% dochodzi do całkowitego zahamowania przemiany filagryny. Zbyt niska wilgotność środowiska zewnętrznego również hamuje przekształcanie filagryny. Warstwa rogowa naskórka posiada więc zdolność reagowania przemianą rezerwuaru filagryny w NMF w zależności od wilgotności w środowisku zewnętrznym dostosowując się do aktualnej sytuacji oraz potrzeb organizmu w tym zakresie.

Kolejnym mechanizmem uzupełniającym barierę naskórkową jest płaszcz wodno-lipidowy pokrywający skórę. Stanowi on najbardziej zewnętrzną warstwę ochronną hamującą nadmierną ucieczkę wody z naskórka a także jest dodatkowym czynnikiem barierowym chroniącym skórę przed działaniem czynników drażniących oraz mikrourazami mechanicznymi. Jego głównym składnikiem jest sebum będące wydzieliną gruczołów łojowych. Ilość produkowanego przez skórę sebum podlega regulacji hormonalnej, zależy od płci i wieku pacjenta oraz od lokalizacji na ciele człowieka. Sebum zawiera w swoim składzie przede wszystkim wolne kwasy tłuszczowe (palmitynowy, stearynowy i oleinowy), woski, cholesterol i jego estry oraz skwalen o działaniu bakterio- i grzybobójczym. Uzupełnieniem dla sebum jest pot wraz ze składnikami mineralnymi wykazującymi zdolności higroskopijne oraz lipidy wierzchniej warstwy naskórka. Substancje higroskopijne przyciągają wodę z otoczenia i zmieniają gradient stężenia wody na powierzchni skóry utrudniając w ten sposób jej odparowanie. Wszystkie te substancje tworzą emulsje typu W/O.

We wspomaganiu bariery naskórkowej skóry uczestniczy również kwaśny odczyn górnych warstw naskórka o pH 5,5. W kwaśnym środowisku naskórka dochodzi do zahamowania namnażania się drobnoustrojów, dla których płaszcz wodno-lipidowy mógłby się stać doskonałą pożywką do rozwoju. Namnożenie grzybów czy też bakterii na zewnętrznej powierzchni naskórka może spowodować bowiem zaburzenia prawidłowej budowy a zatem i funkcji bariery naskórkowej.


Opisane powyżej mechanizmy to naturalne elementy obronne naszego organizmu, których skuteczność jest wystarczająca jeżeli nie dochodzi do zaburzenia żadnego z nich lub też warunki klimatyczne, w których przebywamy nie są zbyt ekstremalne dla naszej skóry. Nie jest za sucho i nie jest zbyt wilgotno.

Dodatkowym wsparciem dla naturalnej bariery naskórkowej mogą być kosmetyki, które właściwie stosowane potrafią znacznie ograniczyć ucieczkę wody, a przez to zwiększyć skuteczność działania bariery naskórkowej.

O tym czy bariera naskórkowa działa prawidłowo możemy się przekonać mierząc między innymi ilości wody, która może przenikać przez stratum corneum w jednostce czasu. W sprawnie funkcjonującej skórze przez stratum corneum w ciągu doby przenika około 300 cm3 wody. Można też przeliczyć jaka ilość wody przenika przez 1cm2 skóry w przeciągu godziny. I tak w ciągu godziny na 1 cm2 tracimy około 0,6 mg wody. Tą wędrówkę wody przez stratum corneum nazywamy transepidermalną utratą wody (Transepidermal water loss-TEWL) i jest ona naturalnym procesem obecnym w organizmie człowieka.

Wiele sytuacji chorobowych lub też niedoborowych może powodować, że bariera naskórkowa traci swą szczelność i zaczyna się wzmożona ucieczka wody - w pierwszej kolejności z żywych warstw naskórka, a następnie z warstwy właściwej skóry.

olej z wiesiołka

Oznaką, że bariera naskórkowa nie spełnia swojej funkcji jest wzrost TEWL powyżej 300 cm3/dobę. Efektem nasilenia ucieczki wody jest spadek zawartości wody w naskórku poniżej 10% oraz nieprawidłowości w składzie naturalnego czynnika nawilżającego (Natural moisturizing factor - NMF). Klinicznie objawia się to odczuciem suchości, szorstkości i napięcia skóry, rogowaceniem naskórka, jego złuszczaniem, drobnymi pęknięciami i pojawieniem się drobnych zmarszczek.

Nieprawidłowa struktura bariery naskórkowej powoduje również wnikanie do naszego organizmu przez skórę substancji zwanych alergenami środowiskowymi oraz określanymi jako czynniki drażniące, do których zaliczamy również produkty codziennego użytku jak mydło, detergenty lub inne środki myjące zawierające środki powierzchniowo czynne. W przypadku przenikania przez zaburzoną barierę naskórkową substancji drażniących najczęściej dochodzi do powstania odczucia pieczenia, swędzenia czy nadmiernego napięcia skóry.

Jak przywrócić prawidłowe nawilżenie skóry?

Nawilżanie organizmu od wewnątrz i na zewnątrz poprzez prawidłowe odżywianie i dbanie o odpowiednią higienę ciała zdają się być najlepszymi sposobami na zachowanie optymalnych warunków dla dostarczenia skórze potrzebnych mu substancji wspierających nawilżenie. Dieta bogata w żywe soki zawierające witaminy i minerały takie jak witamina C, karoten, żelazo, cynk, krzem oraz tłuszcze nienasycone pochodzące z ryb, owoców morza czy tranu bogatego w  witaminy A, E, D powinny wspomóc uszczelnienie błon komórkowych i cementu międzykomórkowego naskórka. Zawarte w kosmetykach koenzym Q10, krzem, ceramidy, witaminy A, E, C, kwas hialuronowy czy naturalny czynnik nawilżający mają również dodatni wpływ na prawidłowe napięcie skóry zapobiegające utracie wody z płaszcza ochronnego naskórka. Dodatkowo można suplementować się olejem z wiesiołka, z ogórecznika, olejem lnianym,  a w kosmetykach szukać masła karite, wosku pszczelego, oleju konopnego czy kokosowego. Pamiętać należy, że dbamy o całe ciało, gdyż skóra to jeden organ o ogromnej powierzchni 1.5 - 2 m2, na który należy oddziaływać w całości. Suplementacja preparatami na skórę, paznokcie, włosy czy oczy wpływa dodatnio na proces nawilżenia skóry, gdy stosujemy ciągle taką kurację 2-3 miesiące przynajmniej raz w roku. Kosmetyki stosujemy nawilżająco i często w cienkiej warstwie na całe ciało, żeby nie zaburzyć ( nie przeciążyć ) procesu zbyt mocnego nawilżenia naskórka co skutkuje zaburzeniem procesu TEWL  i daje odwrotny do zamierzonego skutek. Do mycia skóry należy używać łagodnych środków myjących - unikajmy SLS w żelach pod prysznic, w żelach do mycia twarzy, szamponach, mydłach. Picie wody 1,5l dziennie do 2l sprzyja prawidłowemu przebiegowi procesu TEWL. Unikanie długiego przebywania w pomieszczeniach z klimatyzacją, centralnym ogrzewaniem, czy mocno zawilgoconych, zapylonych, zadymionych,  a przebywanie w środowiskach o naturalnym stopniu nawilżenia sprzyja normalizacji wydzielania sebum zabezpieczającego skórę przed przesuszeniem.